Natura od tysiącleci była inspiracją dla ludzi. Interdyscyplinarna nauka, która opiera się na wiedzy o budowie i działaniu zarówno organizmów, jak i środowiska, adaptując ją do poszczególnych dziedzin ludzkiego życia, ma nawet swoją nazwę: to biomimetyka. Intensywny postęp cywilizacyjny nie musi stać w opozycji do natury. Natura i technologia mogą wzajemnie się przeplatać i na zasadzie synergii prowadzić do inspirujących rozwiązań. A bliższy i zdrowszy związek z przyrodą jest nie tylko koniecznością, ale też ogromną szansą… dla obu stron. Obserwacja natury i umiejętność czerpania z niej w sposób zrównoważony to właśnie główne założenia projektu XYLOPOLIS.
Jak mówią sami autorzy projektu, Xylopolis to odzwierciedlenie idei zrównoważonego rozwoju w praktyce. Jest to wizja puszczy krzemowej, czystej gospodarki, która na zasadach symbiozy z przyrodą tworzy ekosystem dwóch spójnych organizmów, wzajemnie wspierających się i dbających o siebie. Autorami tej koncepcji jest zespół ekspertów z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego, Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Fundacji Grupy Unibep Unitalent, Politechniki Białostockiej oraz Uniwersytetu w Białymstoku.
Osadzenie projektu właśnie na Podlasiu jest nieprzypadkowe. Region ten odzwierciedla jedność człowieka z naturą oraz możliwość czerpania z przyrody przy jednoczesnym jej poszanowaniu i ochronie. Również dla naukowców z Podlasia natura jest niewyczerpalnym źródłem pomysłów, inspiracji i gotowych rozwiązań. Poprzez swoje badania udowadniają, jak cenna jest dla nas przyroda.
W Polsce jest ponad 150 gatunków motyli dziennych i ponad 3000 gatunków ciem. I jedne, i drugie pełnią bardzo ważną rolę w przyrodzie: są zapylaczami, dzięki którym mogą rozmnażać się rośliny. O motylach warto wiedzieć coś jeszcze: są wrażliwsze na zmiany w środowisku niż inne zwierzęta. Dlatego jeżeli z motylami dzieje się coś złego, to znaczy, że coś niedobrego dzieje się z przyrodą.
Badaniami tych owadów zajmują się naukowcy z Uniwersytetu w Białymstoku, dla których Podlaskie to pewnego rodzaju „motylowe zagłębie” z wieloma rzadkimi gatunkami. Przykładem może być mszarnik jutta, który występuje tylko w Puszczy Augustowskiej i Wigierskim Parku Narodowym, albo szlaczkoń szafraniec – motyl, który w Polsce ostał się prawdopodobnie już wyłącznie w Puszczy Knyszyńskiej. Motyle giną przede wszystkim z powodu działalności człowieka. W jaki sposób? Intensyfikacja użytkowania ich siedlisk to główna przyczyna zmniejszania się populacji tych owadów. Fatalne skutki przynosi wykaszanie w nieodpowiednich terminach: ogranicza się owadom dostęp do kwiatów, a ich gąsienicom – dostęp do roślin żywicielskich. Ten stan rzeczy mogą potęgować upały i susze: im niższa jest trawa, tym wyższa temperatura podłoża, co nie pomaga ani roślinom, ani owadom. Jeśli wykaszanie odbywa się w złym dla danego gatunku momencie, prowadzi to do dużej śmiertelności gąsienic. A te, które przeżyją, często nie mają co jeść. O ile ogólnie ocieplenie może faktycznie sprzyjać gatunkom szeroko rozpowszechnionym, które nie mają swoich specyficznych potrzeb i ich zasięgi mogą przesuwać się na północ, to gatunki wyspecjalizowane, wymagające bardzo specyficznych siedlisk, w tym rzadkie i zagrożone wyginięciem, zwykle cierpią na skutek zmian klimatu. Ich obserwacja może wiele nam powiedzieć o zmianach klimatu.
Co roku naukowcy odkrywają nieznane dotąd gatunki zwierząt i roślin. Świat o tym głośno mówi, tymczasem całkiem blisko nas jest wyjątkowe miejsce dla niezbadanych dotąd grzybów. Puszcza Białowieska to ogromny poligon do prowadzenia badań o potencjale biologicznym. Rośnie w niej prawie 1700 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, w tym 190 gatunków grzybów, które występują jedynie tutaj. W 2017 roku naukowcy z Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej wraz z naukowcami z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku zgłosili do opatentowania ekstrakt z korzeniowca sosnowego oraz zawierającą go kompozycję farmaceutyczną. Heterobasidion annosum uważany jest przez leśników za jeden z najgroźniejszych patogenów leśnych, który powoduje chorobę zwaną hubą korzeni, ale badania dowiodły, że może znaleźć skuteczne zastosowanie w medycynie, zwłaszcza w leczeniu raka jelita grubego. Wyniki badań wskazują na olbrzymi potencjał zastosowania grzyba we wspomaganiu terapii przeciwnowotworowych oraz profilaktyce zachorowań na nowotwory.
Wyjątkowość regionu Puszczy Białowieskiej i bioróżnorodność występującej tu mykobioty stwarzają szanse odkrycia nowych dla nauki gatunków oraz możliwość poznania ich biologicznych właściwości. Według współczesnej wiedzy grzyby – na tle innych królestw – są poznane jedynie w niewielkim stopniu. Do tej pory opisano zaledwie ok. 3–8% gatunków, natomiast zbadanie ich aktywności biologicznej jest wręcz znikome.
Natura ma jeszcze wiele przed nami do odkrycia. Dane pyłkowe pomagają człowiekowi w ocenie skutków epidemii sprzed wieków, zaś rośliny pływające mogą być sposobem na związki endokrynne w wodzie. Umiejętne czerpanie z natury daje człowiekowi zrozumienie nie tylko otaczającego go świata, ale też zrozumienie swojej roli w tym systemie.
Więcej informacji na temat tych i innych badań prowadzonych na terenie Podlasia znajdą Państwo na stronie: www.xylopolis.pl.
Partnerzy projektu:
